Yapay Zekada
Son Üç Yıldaki Yenilikçi Gelişmeler

Büyük Dil Modellerinden Üretken Yapay Zekaya, Donanım Gelişmelerinden Uygulama Alanlarına Kapsamlı Bir Değerlendirme

2022-2025 Kapsamlı Analiz AI Trendleri
Hologram teknolojisi ile oluşturulmuş yapay zeka beyin görseli

Anahtar Gelişmeler

  • GPT-4 ve Claude 3.5 gibi gelişmiş LLM'ler
  • Çoklu ortam üretken modeller
  • Özel AI çipleri ve donanım
  • Sağlık ve finans uygulamaları

Etki Alanları

11M
Yeni İş
$556B
Otonom Araç Pazarı
200M
Protein Yapısı
1M+
Token Bağlam

Genel Bakış

Son üç yılda yapay zeka (YZ) alanında, Büyük Dil Modelleri (LLM'ler) ve Üretken Yapay Zeka (Generative AI) başta olmak üzere çarpıcı ilerlemeler kaydedildi. GPT serisi, Claude, Gemini gibi modeller daha yetenekli ve çoklu ortam özellikleri kazandı.

Teknolojik Atılımlar

  • Algoritma ve donanımda verimlilik artışı
  • Ölçeklenebilirlik iyileştirmeleri
  • Küçük Dil Modelleri (SLM'ler) öne çıkması

Uygulama Alanları

  • Sağlıkta teşhis ve ilaç keşfi
  • Finansta risk yönetimi
  • Otomotivde otonom sürüş
  • Eğitimde kişiselleştirilmiş öğrenme
"Bu gelişmeler, etik, güvenlik, işgücü ve düzenleyici çerçeveler konusunda yoğun tartışmaları beraberinde getirdi. Ticari olarak, AI tabanlı tüketici uygulamaları, kurumsal çözümler ve platformlar hızla yaygınlaştı."

1. Büyük Dil Modelleri (LLM'ler) ve Üretken Yapay Zeka

1.1. GPT Serisi ve Diğer LLM'lerdeki Gelişmeler

Kasım 2022

ChatGPT piyasaya sürüldü

OpenAI'in GPT-3.5 serisindeki bir modelden ince ayarlanmış ChatGPT, etkileyici sohbet yetenekleriyle dikkat çekerek üretken yapay zekanın ana akım tüketici uygulamalarına girişini sağladı [1] [2].

Mart 2023

GPT-4 tanıtıldı

GPT-4, çoklu ortam (metin ve görüntü işleme) yetenekleri, gelişmiş karmaşık talimatları anlama, genişletilmiş bağlam penceresi ve güçlendirilmiş güvenlik önlemleriyle öne çıktı [3].

2025

GPT-4.5 ve yeni modeller

OpenAI GPT-4.5'i piyasaya sürdü ve API için GPT-4.1 ile o3 ve o4-mini modellerini tanıttı. GPT-4.1, kodlama görevlerinde %21,4 daha iyi performans gösterirken, maliyetleri %26 düşürdü [6].

Önemli LLM'lerin Karşılaştırması

Model Adı Geliştirici Çıkış Tarihi Önemli Özellikler Bağlam Penceresi
GPT-3.5 (ChatGPT) OpenAI Kasım 2022 Sohbet odaklı, RLHF ile ince ayar 4K-16K
GPT-4 OpenAI Mart 2023 Çoklu ortam, gelişmiş akıl yürütme 128K
GPT-4.1 / o3-pro OpenAI Nisan/Haziran 2025 Maliyet düşüşü, 1M token bağlam 1M+
Claude 3.5 Sonnet Anthropic Ekim 2024 / Şubat 2025 Bilgisayar kullanımı, hibrit akıl yürütme 200K+
Claude Opus 4 Anthropic Mayıs/Haziran 2025 Lider kodlama, SWE-bench %72.5 200K+
Gemini 2.0 / 2.5 Google Aralık 2024 / 2025 Yerel çoklu ortam, Google entegrasyonu 1M+

1.2. Üretken Yapay Zekanın Yükselişi ve Çoklu Ortam Üretimi

2022: Metinden Görüntü Devrimi

OpenAI'in DALL·E 2 ve Stability AI'in Stable Diffusion gibi modeller, kullanıcıların metinsel betimlemelerden yüksek kaliteli görseller oluşturmasına olanak tanıdı [17] [18].

4096x4096 piksele kadar çözünürlük

2024: Video Üretiminde Sıçrama

OpenAI'in Sora'sı 1080p çözünürlüğe kadar 20 saniyelik videolar üretebilirken, Midjourney V1 ve Google Veo 3 gibi modeller de bu alanda öne çıktı [19].

Senkronize ses ve video üretimi
"Çoklu ortam (multimodal) AI, 2025 yılında AI'nın tanımlayıcı trendlerinden biri haline gelmiştir. Metin, görüntü, ses ve video gibi birden fazla veri türünü işleyebilen sistemler, AI'nın dünyayı daha bütünsel ve bağlamsal olarak anlamasını sağlamaktadır."

1.3. Açık Kaynak LLM'ler ve Demokratikleşme Çabaları

Stable Diffusion

2022'de açık kaynak lisanslaması ile metinden görüntü oluşturma teknolojisinin geniş kitlelere ulaşmasını sağladı

Hugging Face

Pollen Robotics'i satın alarak robotik alanında açık kaynak girişimlerini hızlandırdı

DeepMind

AlphaFold 3 veri kümelerini küresel sağlık araştırmaları için yayınladı

Önemli Açık Kaynak Katkıları

DeepSeek-V3

671 milyar parametreli açık kaynak MoE modeli [14]

Alibaba Qwen3

Açık kaynak alanında önemli katkılar sağladı [11]

2. Algoritma ve Model Mimarilerindeki İlerlemeler

2.1. Dönüştürücü (Transformer) Mimarilerinin Evrimi

Dönüştürücü (Transformer) mimarisi, son üç yılda modern üretken modellerin çoğunun temelini oluşturmaya devam etmiştir [17]. İnovasyonlar, bu modellerin ölçeklendirilmesi, eğitim verimliliğinin artırılması ve daha uzun metin dizileri üzerinde bağlamı anlama yeteneklerinin iyileştirilmesi üzerine odaklanmıştır.

DeepMind RT-2

Robotics Transformer modeli, web ölçeğindeki verilerden robotik kontrolü öğrenen gelişmiş bir model olarak Transformer mimarisinin robotik alanındaki uygulamalarına örnektir [25] [26].

  • Doğal dil talimatlarını yorumlama
  • Sıfırdan öğrenme (zero-shot learning)
  • Çoklu ortam girişlerinden öğrenme

SIMA Ajanı

Scalable Instructable Multiword Agent, çeşitli 3B sanal ortamlarda doğal dil talimatlarını anlayan ve takip eden bir AI ajanıdır [27].

  • 3B sanal ortamlarda çalışma
  • Doğal dil anlama
  • Önceden eğitilmiş modellerden oluşma

2.2. Verimlilik ve Ölçeklenebilirlik için Yeni Yaklaşımlar

RLHF Tekniği

İnsan geri bildiriminden öğrenilen pekiştirmeli öğrenme, model çıktılarını insan değerleriyle uyumlu hale getirmek için standart haline geldi.

Sohbet ajanlarını daha duyarlı, güvenli ve bağlamsal olarak farkında kıldı

Zincirleme Düşünce

Chain-of-Thought ve akıl yürütme geliştirmeleri, LLM'lerin mantıksal çıkarım ve karmaşık problem çözme performansını artırdı.

Karmaşık görevlerde daha iyi sonuçlar

Model Damıtma

DeepSeek-R1'in model damıtma teknikleri, büyük modellerden öğrenilen akıl yürütme kalıplarının daha küçük modellere aktarılmasını sağladı.

Verimlilik ve ölçeklenebilirlik artışı

Token Verimliliği İyileştirmeleri

Anthropic Token Optimizasyonu

Mart 2025'te duyurulan yeni özellikler

%14-70
Token tüketiminde azalma
Önbellek farkında oran sınırları
Basit istem önbelleği yönetimi
Araç kullanımında optimizasyon

2.3. Küçük Dil Modelleri (SLM'ler) ve Verimli Model Eğitimi

Küçük Dil Modelleri (SLM'ler) ve verimli model eğitimi teknikleri, son dönemde giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Bu modeller, daha az kaynak gerektirirken gelişmiş yeteneklere sahip olabilmektedir.

Model Adı Geliştirici Parametre Sayısı Önemli Özellikler Hedef Platform
Gemma 3 Google 1B - 27B Açık ağırlıklı, CPU ve uç cihazlar için optimize Uç cihazlar
Gemma 3n Google 4B'ye kadar Tüketici donanımı için optimize, çoklu ortam Tüketici donanımı
NVIDIA Hymba-1.5B NVIDIA 1.5B Mamba-attention hibrit mimarisi Ajanlık sistemleri
DeepSeek-R1-Distill DeepSeek 1.5B - 8B Güçlü sağduyu muhakeme, model damıtma Ajanlık sistemleri
Microsoft Phi Serisi Microsoft Değişken Maliyet-etkin, uç cihazlar için Uç cihazlar

Verimlilik Avantajları

  • Daha az hesaplama kaynağı gereksinimi
  • Küçük veri kümeleriyle yüksek performans
  • Uç cihazlarda çalışabilme yeteneği
  • Hızlı yanıt süreleri

Dağıtık Eğitim

INTELLECT-2 projesi, 32 milyar parametreli bir modelin, izinsiz ve küresel olarak dağıtılmış bir bilgi işlem katılımcıları ağı üzerinden merkezi olmayan bir pekiştirmeli öğrenme çerçevesi kullanılarak eğitilmesini sağlamıştır [11].

Küresel dağıtık bilgi işlem ağı

3. Donanım ve Altyapı Gelişmeleri

3.1. Özel Amaçlı AI Çiplerinin Geliştirilmesi

Nvidia Grace Blackwell Platformu

Mart 2025'te "AI kişisel süper bilgisayarlarının" yeni bir serisini duyurdu. DGX Spark ve DGX Station, çeşitli boyutlardaki AI modellerini kenarda (edge) prototipleme, ince ayar yapma ve çalıştırma olanakları sunuyor [30].

Kenar AI Hesaplama
Prototipleme
İnce ayar

Arm Platformları

Haziran 2025'te AI güvenliği, mobil grafikler, açık kaynak araçlar ve otomotiv yazılımı alanlarında heyecan verici gelişmeler duyurdu. Neoverse, Niva, Lumex, Zena ve Orbis gibi yeni platform isimleriyle yaklaşımını yeniledi [32].

Neoverse
Sunucu
Niva
Mobil
Lumex
Grafik
Orbis
Otomotiv

ACCESS AI Çip Merkezi Gelişmeleri

HKUST Unicorn Day 2025'te çığır açan araştırma başarılarını sergiledi. HarbourTek adlı yeni bir şirket kurarak AI çiplerindeki araştırma ve geliştirme başarılarını ticarileştirmeye odaklandı [33] [34].

AC-Transformer
28nm ticari sınıf test çipi
Taşınabilir Sağlık Çipi
%70 entegrasyon maliyeti azalması
AC-CVXPY
Finansal bilgi işlem hızlandırıcı

3.2. Bulut Bilişim ve Dağıtık Eğitim Altyapıları

Stargate Projesi: 500 Milyar Dolarlık AI Veri Merkezi

Oracle

Altyapı sağlayıcı ve proje lideri

OpenAI

AI model geliştirme ve eğitim

MGX & SoftBank

Küresel yatırım ve dağıtım

Bu girişim, genel amaçlı bulut mimarisinin yerini özelleştirilmiş, yüksek performanslı bilgi işlem ortamlarına bıraktığını göstermektedir [35].

Model Bağlam Protokolü (MCP)

Cloudflare, AI ajanlarının harici hizmetlerle etkileşime girmesine izin veren açık bir standart olan MCP için uzak bir sunucu duyurdu [36].

  • Güvenli ve kontrollü etkileşim
  • Harici hizmet entegrasyonu
  • Bulut tabanlı AI uygulamaları

Dağıtık Eğitim Altyapıları

INTELLECT-2 projesi, 32 milyar parametreli bir modelin, izinsiz ve küresel olarak dağıtılmış bir bilgi işlem katılımcıları ağı üzerinden merkezi olmayan bir pekiştirmeli öğrenme çerçevesi kullanılarak eğitilmesini sağladı [11].

Model Boyutu 32 Milyar Parametre
Ağ Tipi Küresel Dağıtık

4. Uygulama Alanlarındaki Genişleme ve Derinleşme

4.1. Sağlık ve Tıp Alanındaki Yenilikler

AI ile Tasarlanan İlaçlar

"Google DeepMind'ın CEO'su Demis Hassabis, yapay zeka ile tasarlanan ilk ilaçların 2025 yılı sonuna kadar klinik denemelere gireceğini duyurdu."

DeepMind'ın yan kuruluşu Isomorphic Labs, onkoloji, kardiyovasküler hastalıklar ve nörodejenerasyon alanlarında AI ile tasarlanan ilaçlar üzerinde çalışmaktadır [37]. DeepMind'ın AlphaFold'u, araştırmacıların tanımladığı neredeyse tüm 200 milyon proteinin yapısını tahmin ederek bu alanda çığır açmıştır.

200M
Protein Yapısı
2025
Klinik Denemeler
3
Ana Alan

Sağlık AI Kıyaslamaları

OpenAI, Mayıs 2025'te HealthBench'i tanıttı; bu, hem bireysel kullanıcılar hem de klinisyenler arasında geniş bir sağlıkla ilgili sohbet konuşması dağılımında dil modeli performansını değerlendiren bir kıyaslama aracıdır [38] [39].

OpenAI o3 Modeli Lider
HealthBench'te en iyi performans
Claude 3.7 Sonnet Yarışmacı
Gemini 2.5 Pro Yarışmacı

Son Gelişmeler (Haziran 2025)

Accu-Chek SmartGuide Predict

Roche ve IBM işbirliğiyle geliştirilen uygulama, kan şekeri trendlerini iki saat önceden tahmin edebiliyor [40] [41].

GRAPE AI Modeli

Alibaba'nın DAMO Akademisi, rutin BT taramalarından erken evre mide kanserini tespit eden bir AI modeli tanıttı.

FDA INTACT

FDA, ilaç incelemelerini ve risk değerlendirmelerini kolaylaştırmak için kurum çapında ilk AI aracını devreye aldı.

4.2. Finans Sektöründe Yapay Zeka Uygulamaları

AI Liderlik Pozisyonlarında Artış

Haziran 2025'te, finansal kuruluşların AI yeteneklerini geliştirmeye yönelik önemli atılımlar gözlemlendi. Bankalar ve finans kuruluşları, AI stratejilerini yönetmek üzere yeni liderlik pozisyonları oluşturdu [47].

NatWest

Dr. Maja Pantic

CAIRO
Baş AI Araştırma Sorumlusu
Danske Bank

Kasper Tjørntved Davidsen

CAIO
Baş AI Sorumlusu
Tradeweb

Sherry Marcus

AI Başkanı
Yeni oluşturulan pozisyon

IBM Araştırması: AI'nın Finansal Etkisi

IBM'in bir çalışması, üretken YZ'nin 2025'te bankaların finansal performansını artıracağını öngörmektedir [48].

AI Destekli Çözümler
  • IBM Envizi - Sürdürülebilirlik veri yönetimi
  • IBM Planning Analytics - Finansal performans yönetimi
  • Agentic YZ - Veri hazırlama otomasyonu
↓ %70
Veri hazırlama süresi azalması

Finansman Otomasyonu

Finansman otomasyon fintechi Tipalti, AI destekli hazire otomasyon çözümü Statement'ı satın aldı. Bu, AI'nın finansal operasyonları optimize etme ve otomatikleştirme yönündeki artan eğilimini yansıtıyor.

İşlem Otomasyonu
Risk Yönetimi
Müşteri Hizmetleri

4.3. Otomotiv Endüstrisi ve Otonom Sürüş Teknolojileri

Otonom Araç Pazarı Büyümesi

2025 yılına gelindiğinde, AI'nın otonom araç teknolojisinin arkasındaki itici güç olduğu görülüyor. Otonom araç pazarı, deneysel prototiplerden giderek daha sofistike, ticari olarak uygulanabilir teknolojilere geçiş yaparak son yıllarda önemli ölçüde gelişti [50].

Pazar Projeksiyonları
Küresel Pazar Büyüklüğü (2025)
Otonom Araç Pazarı
$556.67B
%39.47 CAGR
AI Teknolojileri Pazarı (2027)
2022: $2.3B → 2027: $7.0B
3x
Büyüme
Ana Oyuncular ve Yatırımlar
Tesla
AI destekli otonom sürüş sistemleri
Waymo
Otonom sürüş teknolojisi
GM & Ford
Geleneksel otomotiv üreticileri

Üretken AI'nın Rolü

Üretken Yapay Zeka'nın otonom sürüş alanında da önemli bir rol oynadığı görülüyor. Trajektori üretimi alanı, belirsizliği, sosyal etkileşimleri ve uzun vadeli çoklu ajan dinamiklerini modelleme ihtiyacıyla motive olarak üretken paradigmalara doğru dönüştürücü bir değişim yaşıyor [51].

Trajektori üretimi optimizasyonu
Sosyal etkileşim modelleme
Belirsizlik yönetimi

Yol Güvenliği AI Çözümleri

Haziran 2025'te, yol güvenliğini artırmaya yönelik AI tabanlı çözümlerde de gelişmeler görüldü. Obvio adlı girişim, tehlikeli ABD kavşaklarına güneş enerjisiyle çalışan AI kameraları yerleştirdi [40] [41].

Güneş Enerjili AI Kameralar
Tehlikeli kavşaklarda güvenlik artırımı

4.4. Eğitimde Yapay Zeka Kullanımı ve Kişiselleştirilmiş Öğrenme

AI'nın Eğitimdeki Rolü

Yapay zeka, eğitim sektöründe kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri sunma, idari görevleri otomatikleştirme ve eğitim içeriği oluşturma potansiyeliyle dikkat çekmektedir. Son yıllarda, AI tabanlı eğitim araçları ve platformları giderek daha yaygın hale gelmiştir.

Öğrenci Destek Sistemleri

AI asistanları öğrencilere soru sorma ve anlamadıkları konuları tekrar etme konusunda yardımcı olabilir.

Öğretmen Destek Araçları

AI öğretmenlere, öğrenci performansını izleme, ödevleri değerlendirme ve müfredatı optimize etme konularında destek sağlayabilir.

Uygulama Alanları (Haziran 2025)

Yazma Becerileri Geliştirme

AI modelleri, öğrencilerin yazma becerilerini geliştirmelerine yardımcı olmak için kullanılabilir.

Matematik Problem Çözme

Öğrencilerin matematik problemlerini çözmelerine destek sağlayan AI sistemleri.

Dil Öğrenme

Yeni diller öğrenmeye yardımcı olan AI tabanlı uygulamalar.

Dikkat Edilmesi Gerekenler
  • • Veri gizliliği endişeleri
  • • Algoritmik önyargı riskleri
  • • Eleştirel düşünme becerilerinin korunması

DeepMind, UNESCO ile işbirliği yaparak eğitim araçları geliştirmiştir [23]. Eğitimcilerin ve politika yapıcıların, AI'nın potansiyel faydalarını en üst düzeye çıkarırken, olası riskleri de en aza indirmek için stratejiler geliştirmesi gerekmektedir.

4.5. Bilimsel Araştırma ve Keşifte Yapay Zeka

Bilimsel Atılımlar

Yapay zeka, bilimsel araştırma ve keşif süreçlerini hızlandırmak ve dönüştürmek için giderek daha önemli bir araç haline gelmektedir. AI, büyük veri kümelerini analiz etme, karmaşık modeller oluşturma ve yeni hipotezler üretme konularında bilim insanlarına yardımcı olmaktadır.

Protein Dizileme Modelleri

2024 yılında, ESM3 ve AlphaFold 3 gibi büyük ölçekli, yüksek performanslı protein dizileme modellerinin ortaya çıkması, protein yapısı ve fonksiyonunun anlaşılmasında çığır açmıştır [55].

200 milyon protein yapısı tahmini
AlphaEvolve

Google DeepMind tarafından geliştirilen evrimsel kodlama ajanı, çeşitli bilimsel ve mühendislik alanlarında algoritmaları özerk olarak keşfetmek ve optimize etmek için tasarlanmıştır [11].

Gemini Flash ve Pro entegrasyonu

Süper Bilgisayar Altyapıları

Doudna Süper Bilgisayarı

ABD Enerji Bakanlığı'nın Dell ve NVIDIA ile işbirliği içinde geliştirdiği süper bilgisayar, bilimsel atılımlar için önemli bir kaynak olacaktır. 2026'da faaliyete geçmesi planlanan bu süper bilgisayar, füzyon enerjisi ve kuantum araştırmalarında öncekilere göre 10 kat performans artışı vaat etmektedir [40] [41].

10x
Performans Artışı
2026
Faaliyete Geçiş
xAI ve Araştırma Ortaklıkları

xAI gibi şirketler, AI modellerini iklim değişikliği, uzay keşfi gibi konuları ele almak için araştırmacılarla ortaklık kurarak daha hızlı bilimsel keşif için çalışmaktadır [56].

4.6. Sanat, Tasarım ve Eğlence Sektörlerinde Yapay Zeka

Yaratıcı Süreçlerin Dönüşümü

Yapay zeka, sanat, tasarım ve eğlence sektörlerinde yaratıcı süreçleri yeniden şekillendirmekte ve yeni ifade biçimlerinin önünü açmaktadır. Üretken AI modelleri, metin, görüntü, müzik ve video gibi çeşitli medya türlerinde orijinal içerikler oluşturabilmektedir.

2022: Metinden Görüntü Devrimi

OpenAI'in DALL·E 2 ve Stability AI'in Stable Diffusion gibi modeller, yüksek kaliteli ve özgün görsel sanat eserlerinin üretimini demokratikleştirdi [17] [18].

2025: Video Üretiminde Sıçrama

Midjourney'in V1 video modeli, AI'nın sinematik kalitede video klipler üretebilme yeteneğini göstererek, AI destekli hikaye anlatımında yeni bir çağın başlangıcı olarak değerlendirilmektedir [7].

Ses ve Video Teknolojileri

ElevenLabs Eleven v3

En ifadeli metinden sese modeli, 70'ten fazla dil desteği ve ses etiketleriyle konuşma üzerinde benzeri görülmemiş bir kontrol sunmaktadır [7].

70+ dil desteği
Google Veo 3

Senkronize ses ve video içeriği üretebilen gelişmiş bir model [11].

Spor ve Eğlence Uygulamaları

IBM, All England Lawn Tennis Club ile işbirliği yaparak, 2025 Wimbledon Şampiyonası'na yönelik yeni ve geliştirilmiş YZ destekli dijital deneyimler sunmaktadır [57] [58].

Devam Eden Tartışmalar

Telif Hakları

AI tarafından üretilen içeriğin telif hakları konusunda belirsizlikler

Eğitim Verisi Kullanımı

Sanatçıların eserlerinin eğitim verisi olarak kullanılması

İşgücü Etkisi

Sektördeki işgücü üzerindeki potansiyel etkiler

5. Toplumsal Etkiler ve Düzenleyici Çerçeveler

5.1. Yapay Zeka Etiği ve Güvenliği Tartışmaları

"Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri António Guterres, Aralık 2024'te Güvenlik Konseyi'nde yaptığı konuşmada, 'İnsanlığın kaderi algoritmalara bırakılamaz' diyerek küresel YZ yönetişimine acil ihtiyaç olduğunu vurgulamıştır."

Küresel Standartlar ve İlkeler

UNESCO YZ Etiği Tavsiye Kararı

2021'de kabul edilen tavsiye kararı ile insan hakları merkezli bir YZ etiği yaklaşımını ortaya koymuş ve üye devletlere YZ sistemlerinin tasarımı, geliştirilmesi ve dağıtımında rehberlik edecek on temel ilke sunmuştur [60].

G7 Hiroşima YZ Süreci

G7 ülkeleri, Hiroşima YZ Süreci (Hiroshima AI Process - HAIP) çıktılarını kullanarak güven inşasına odaklanmayı planlamaktadır [61] [62].

Şirket Politikaları

Microsoft Sorumlu AI Standardı

2022'de ilk Sorumlu AI Standardını yayınlayarak altı temel ilkeyi benimsemiştir [63] [64].

Adil ve Güvenilir
Gizliliğe Saygılı
Kapsayıcı
Şeffaf
IBM YZ İlkeleri

Beş temel ilke belirlemiştir [65]:

  • Açıklanabilirlik
  • Adillik
  • Sağlamlık
  • Şeffaflık
  • Gizlilik

2025'te Yeniden Odaklanma

2025 yılında, önyargıyla mücadele, şeffaflık ve güven inşasına yeniden odaklanıldığı görülmektedir [56]. UNICRI ve LUMSA İnsan Akademisi, Haziran 2025'te Yapay Zeka, Etik ve İnsan Hakları konulu bir Yaz Okulu düzenleyecektir [59].

Önyargıyla Mücadele
Algoritmik adalet
Şeffaflık
Açıklanabilir AI
Güven İnşası
Toplumsal kabul

5.2. İşgücü Piyasasına Etkileri ve Geleceğin Becerileri

İşgücü Dönüşümü

Yapay zeka, işgücü piyasasında önemli dönüşümlere neden olmaktadır. Dünya Ekonomik Forumu'nun 2025 raporuna göre, teknolojik değişim, özellikle de YZ ve bilgi işleme teknolojileri, en büyük farklılaştırıcı etken olarak öngörülmektedir [66].

11M
Yeni İş
9M
İş Kaybı
"IBM, YZ'nin insan zekasını artırmak için kullanılması gerektiğini ve bu nedenle çalışanların bu geçiş sürecinde desteklenmesi ve küresel girişimlerle beceri eğitimlerinin teşvik edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır."
Geleceğin Becerileri
Dijital Okuryazarlık
Teknolojiye hakimiyet
Eleştirel Düşünme
Problem çözme becerileri
Yaratıcılık
İnsana özgü beceriler
Duygusal Zeka
Sosyal beceriler

IBM SkillsBuild Programı

IBM SkillsBuild programı aracılığıyla, çeşitli topluluk kolejlerinde öğrencilere siber güvenlik ve veri analitiği alanlarında yeni sertifikalar sunulmaktadır [67].

Siber Güvenlik
Veri Analitiği

G7 ve KOBİ'ler

G7 ülkeleri, YZ becerilerine sahip çalışanlarla KOBİ'leri bir araya getirerek operasyonel verimliliklerini ve rekabet güçlerini artırmayı planlamaktadır [61] [62].

Salesforce Müşteri Hizmetleri

Eylül 2024'te duyurulan müşteri hizmetleri AI ajanı, gelen müşteri konuşmalarını görüşme başına 2 ABD Doları gibi bir maliyetle ele alabilmektedir [70].

$2
Görüşme başına maliyet

5.3. Veri Gizliliği ve Güvenlik Endişeleri

Gizlilik Koruma Çerçeveleri

Yapay zeka sistemlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte veri gizliliği ve güvenliği endişeleri de artmaktadır. YZ modelleri, eğitimleri ve işlemleri için büyük miktarda veriye ihtiyaç duyar ve bu verilerin çoğu zaman kişisel ve hassas nitelikte olması, gizlilik ihlali risklerini beraberinde getirir.

UNESCO İlkeleri

YZ yaşam döngüsü boyunca mahremiyetin korunmasını ve geliştirilmesini, ayrıca yeterli veri koruma çerçevelerinin oluşturulmasını öngörmektedir [60].

G7 Taahhütleri

G7 liderleri, KOBİ'lerin kişisel verilere ve fikri mülkiyet haklarına saygı duyan YZ'yi benimsemelerini ve geliştirmelerini desteklemeyi taahhüt etmektedir [61].

Teknik Çözümler

Diferansiyel Gizlilik

Bireysel veri noktalarını korurken istatistiksel analiz yapmayı sağlar

Federated Learning

Veriyi merkezi olmayan şekilde işleyerek gizliliği korur

Homomorfik Şifreleme

Şifrelenmiş veri üzerinde işlem yapmayı mümkün kılar

Tüketici Endişeleri

KPMG ve University of Queensland tarafından 2023'te yapılan bir araştırma, tüketicilerin yaklaşık dörtte üçünün YZ'nin potansiyel riskleri konusunda endişeli olduğunu göstermiştir [71].

5.4. Yapay Zeka Yönetişimi ve Düzenleyici Girişimler

Küresel Düzenleyici Çerçeveler

Son üç yılda, yapay zekanın hızla gelişen yetenekleri ve potansiyel etkileri, küresel ölçekte YZ yönetişimi ve düzenleyici çerçevelerin oluşturulması ihtiyacını acil hale getirmiştir.

AB Yapay Zeka Yasası

Avrupa Birliği'nin Yapay Zeka Yasası (AI Act), bu alandaki en kapsamlı ve öncü düzenlemelerden biri olarak öne çıkmaktadır [73] [74].

Risk seviyelerine göre kategorizasyon
Şeffaflık ve insan gözetimi
Veri kalitesi ve doğruluk
Önyargı azaltma
Yürürlük Tarihi 2025
Maksimum Ceza %7 Küresel Ciro
Diğer Küresel Girişimler
OECD YZ İlkeleri

2019'da kabul edilen OECD YZ İlkeleri ile bu alanda öncü bir rol oynamıştır [72] [76].

ABD Düzenlemeleri

Federal düzeyde kapsamlı bir YZ yasası henüz mevcut olmamakla birlikte, çeşitli eyaletler kendi düzenlemelerini yürürlüğe koymaya başlamıştır [75].

Birleşik Krallık

2022 sonunda Algoritmik Şeffaflık Kayıt Standardı'nı yayınlayarak kamu sektörünün algoritmik araçları kullanırken bilgiyi nasıl açıklayacağını düzenlemiştir [72].

BM'nin Rolü

Birleşmiş Milletler de YZ yönetişimi konusunda aktif rol oynamaktadır. 2024'te BM Genel Kurulu, güvenli, güvenilir YZ sistemlerinin sürdürülebilir kalkınma için fırsatlarının değerlendirilmesi ve YZ kapasite geliştirme konusunda uluslararası işbirliğinin güçlendirilmesine yönelik iki karar kabul etmiştir [77].

Sürdürülebilir Kalkınma
Uluslararası işbirliği

Bölgesel Girişimler

Birleşik Arap Emirlikleri

Dubai Evrensel Yapay Zeka Maviprinti'nin (Dubai Universal Blueprint for Artificial Intelligence) Nisan 2024'te lanse edilmesi, YZ benimsemesini ve inovasyonu hızlandırmayı amaçlamaktadır [69].

California

Yapay Zeka Şeffaflık Yasası (SB 942), büyük üretken YZ sağlayıcılarının, görsel, işitsel veya video içeriğin oluşturulmasında veya değiştirilmesinde YZ kullanıldığında bunu açıkça beyan etmelerini zorunlu kılmaktadır [75].

6. Ticari Ürünler, Hizmetler ve Platformlar

6.1. Yapay Zeka Tabanlı Tüketici Uygulamaları ve Hizmetleri

ChatGPT ve Soğbet Robotları Devrimi

ChatGPT

OpenAI'in Kasım 2022'de piyasaya sürdüğü ChatGPT, geniş kitleler tarafından kullanılan ilk büyük dil modeli tabanlı sohbet aracı oldu [1].

Milyonlarca kullanıcı
Google Bard/Gemini

Google'ın sohbet robotu, daha sonra Gemini olarak yeniden markalandı ve gelişmiş özellikler sunmaya başladı.

Çoklu ortam yetenekleri
Anthropic Claude

Anthropic'in Claude'u, özellikle zararsız ve dürüst olması için eğitilmiş bir LLM olarak öne çıktı.

Güvenlik odaklı
Üretken İçerik Araçları
DALL·E 2 & Stable Diffusion
Metinden görüntü üretimi
Midjourney V1 Video
Sinematik video üretimi
ElevenLabs Eleven v3
Metinden ses sentezi
Özel Amaçlı Uygulamalar
Accu-Chek SmartGuide

Roche ve IBM işbirliğiyle geliştirilen diyabet yönetim uygulaması

Obvio AI Kameraları

Tehlikeli kavşaklara yerleştirilen güneş enerjili AI sistemleri

6.2. Kurumsal Yapay Zeka Çözümleri ve Platformları

IBM watsonx Platformu